مراکز مقوله دو تحت نظارت یونسکو
در سال های اخیر، چارچوب آموزش و تحقیق در زمینه میراث جهانی به طور قابل توجهی تغییر کرده است. در میان عواملی که به این تغییرات سریع کمک کرده است، ظهور مؤسسات زیاد جدیدی است که در حال حاضر در زمینه میراث جهانی ظرفیت سازی می کنند. در این راستا، دستاورد بزرگ استقرار نهادهای ظرفیت ساز با عنوان “مراکز مقوله ۲ تحت نظارت یونسکو” در مناطق مختلف جهان است که به نهادهای اعطا شده است که به طور خاص با میراث جهانی در ارتباط هستند.
این نهادها ها از نظر قانونی بخشی از آن سازمان نیستند، اما با آن سازمان از طریق ترتیبات رسمی تایید شده توسط کنفرانس عمومی در ارتباط هستند و به حمایت از اهداف برنامه استراتژیک یونسکو (در این مورد پشتیبانی از اجرای کنوانسیون میراث جهانی) متعهد شده اند. آنها به طور مستقیم توسط کشورهای عضو تامین مالی می شوند که در آن واقع شده است، اما دامنه فعالیت آنها فراتر از مرزهای آن کشور است. برخی در یک منطقه ای در حالی که برخی دیگر بیش از یک منطقه و یا در در باره یک موضوع خاص سازماندهی شده اند. بسیاری از آنها مشغول ظرفیت‌سازی و تحقیق هستند، در حالی که برخی از آنها به عنوان پایه و یا حامی مالی برای حمایت از فعالیت‌های انجام شده توسط دیگر سازمان‌ها راه‌اندازی شده‌اند.
یونسکو ۹۴ مرکز و مؤسسه بین‌المللی و منطقه‌ای را به عنوان مقوله ۲ تحت نظارت یونسکو طراحی کرده است.
کنفرانس عمومی یونسکو مؤسسات و مراکز مقوله ۲ را با توجه به بخش ها و خدمات مهم آنها، به صورت زیر دسته بندی کرده است:
- آموزش
- علوم طبیعی
- کمیسیون بین دولتی اقیانوس شناسی
- علوم انسانی و اجتماعی
- فرهنگ
- ارتباطات و اطلاعات
- دفتر برنامه ریزی استراتژیک
کنفرانس عمومی یونسکو در جلسه ۳۷ (نوامبر ۲۰۱۳)، استراتژی یکپارچه جامع برای مؤسسات و مراکز مقوله ۲ را اصلاح کرد که در قطعنامه ۳۷ C/Res. 1993 تصویب شده بود. این اصلاحیه جایگزین تمام قطعنامه های قبلی کنفرانس عمومی در مورد این موضوع شد.
استراتژی جامع یکپارچه و دستورالعمل ایجاد مؤسسات و مراکز مقوله ۲ و تمدید مؤسسات و مراکز موجود تحت نظارت یونسکو و همچنین مدل توافق بین یونسکو و دولت عضو مرتبط با این مقوله، در سند ۳۷ موجود C / 18 قسمت اول در شش زبان رسمی سازمان ملل ارائه شده است.
با توجه به این استراتژی جهانی، تمام بخش های یونسکو برای اجرای بیشتر استراتژی های بخش خاص خود را برای تعامل با مراکز و مؤسسات مقوله ۲ در موضوعات خاص ادامه خواهند داد.
- استراتژی بخش آموزش و پرورش
- استراتژی بخش علوم طبیعی
- برنامه بین المللی هیدرولوژیکی
- استراتژی بخش علوم اجتماعی و انسانی
- استراتژی بخش فرهنگ
- ارتباطات و بخش اطلاعات استراتژی
مراکز نوع دوم، مراکزی هستند که یک کشور پیشنهاد می‌دهد و آن مرکز را با همکاری و اشراف تخصصی یونسکو ایجاد می‌کند. یونسکو آن را طی مراحلی بررسی و مصوب می‌کند که تحت نظر و با کمک تخصصی و آموزشی یونسکو کار می‌کند، یعنی از جهت ساختار بین‌المللی یکی از نهادهای یونسکو فرض می‌شود. در ایران چند مرکز مقوله ۲ وجود دارد. در سال ۲۰۰۲ مرکز مطالعات منطقه آب در ایران زیر نظر یونسکو راه‌اندازی شد. دو سال بعد مرکز بین‌المللی قنات راه اندازی شد. اخیرا، پیشنهاد ایران برای تاسیس و تمدید دو مرکز بین‌المللی نوع دوم یونسکو در ایران به تصویب شورای اجرایی یونسکو رسید. در نشست ۱۹۷ شورای اجرایی که در روزهای پنجشنبه ۲۳ و جمعه ۲۴ مهرماه ۱۳۹۴ در پاریس برگزار شد، شورای اجرایی یونسکو با تاسیس «مرکز منطقه‌ای مدیریت آبخیزداری در مناطق خشک و نیمه‌خشک» و تمدید فعالیت «مرکز منطقه‌ای توسعه مراکز رشد و پارک‌های علم و فناوری اصفهان» به عنوان مرکز درجه دوم یونسکو در ایران موافقت کرد. «مرکز منطقه‌ای مدیریت آبخیزداری در مناطق خشک و نیمه‌خشک» گستره غرب آسیا را دربرمی‌گیرد و با همکاری یونسکو در تهران ایجاد می‌شود. پارک علم و فناوری اصفهان به عنوان نخستین پارک در منطقه غرب آسیا به عنوان مرکز نوع دوم یونسکو برای فعالیت منطقه‌ای و بین‌المللی از سوی یونسکو انتخاب شده است و بر پایه مصوبه یونسکو مرکز اصفهان در حوزه کشورهای ایران، افغانستان، جمهوری آذربایجان، قزاقستان، قرقیزستان، ازبکستان، پاکستان، تاجیکستان و ترکیه فعالیت می کند.